ماجرای یک تنش نظامی-دیپلماتیک بین ایران و ترکیه در زمان رضاخان

محمد ارجمند، سرپرست تلگرافخانه مخصوص رضاشاه (۱۳۰۵-۱۳۱۱) است. ارجمند به مدت شش سال از ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۱ سرپرستی تلگرافخانه اختصاصی دربار رضاشاه را بر عهده داشت. او در این مدت اتفاقات و اخبار مهمی را که از سراسر ایران به دربار گزارش می شد، به اطلاع رضاشاه می رساند. در یکی از روزها اطلاع می دهند نظامیان ترکیه وارد خاک ایران شده اند و … ارجمند در کتاب خاطراتش می نویسد:

شاه مردی به تمام معنی ایرانی بود و مملکت ایران را خیلی دوست می داشت و جدا می خواست که ایران از هر جهت چون سایر ممالک متمدن ترقی نماید. نسبت به اجنبی احساساتش خوب نبود و با ظاهرسازیهایی حسن رابطه بین مقامات خارجی و کشور خودش ایجاد می نمود. در سیاست خارجی نسبت به همسایگان با نهایت اقتدار رفتار می کرد. یاد دارم روزی گزارشی به عرض رساندم که عده ای از عساکر [لشگریان و نیروهای نظامی] ترک در یکی از مرزهای آذربایجان به خاک ایران تجاوز کرده و دنبال چند نفر سارق ترک وارد ایران شده اند. شاه از این خبر فوق العاده بر آشفته شد و فورا سرهنگ کلبعلی خان، فرمانده هنگ اردبیل، را پای دستگاه تلگراف احضار کرد و دستور داد عده خود را بردارد و به دهکده ای که عساکر ترک اطراق کرده اند برود و دهکده را محاصره نماید و تمام عسا کر ترک را خلع سلاح و دستگیر کند و نتیجه را گزارش بدهد. بعد از 24 ساعت ازسرهنگ گزارش رسید که امریه صادره به موقع اجرا گذارده شد و سی نفر عساکر ترک خلع سلاح شده و دستگیر گردیده اند. در نتیجه این واقعه سفارت ترکیه بنا به دستور واصله از وزارت خارجه ترکیه یادداشتی به دولت ایران داد. وقتی این یادداشت را وزارت خارجه به عرض شاه رساند، شاه فوق العاده عصبانی شد. حسب الامر به ذکاءالملک فروغی که در آن زمان سفیر کبیر ایران در ترکیه بود تلگرافی دستور داده شد که فورا بیرق سفارت ایران را پایین آورد و سفارتخانه را تعطیل نماید و به تهران حرکت نماید. وصول این دستور تلفنی باعث دستپاچگی ترکها شد و ناچار جریان را به عرض آتاتورک رساندند. شنیدم آتاتورک به محض اطلاع از ماجرا، ذکاءالملک فروغی را احضار فرموده و از او تقاضا کرده بود که 24 ساعت دستور صادره را اجرا ننماید. فروغی برای امتثال امر آتاتورک با استجازه از تهران 24 ساعت تامل نمود. بعد بنا به دستور آتاتورک سفیر ترکیه در ایران فورا به وزارت امور خارجه رفت و یادداشت خود را پس گرفت. به علاوه، پیغامهای معذرت خواهی آتاتورک را به شاه ابلاغ نمود و آتاتورک با معذرت خواهی از شاه تقاضا کرد که از تعطیلی سفارت ایران صرف نظر فرماید و کلیه عساکر دستگیر شده هم در اختیار دولت ایران باشند. بالاخره بعد از این تشریفات شاه تقاضای آتاتورک را پذیرفت و به ذکاءالملک دستور داده شد که مشغول کار خودش باشد. عساکر ترک را هم از مرز ایران خارج نمودند و تحویل ترکها دادند.