جزئیاتی از وضعیت صنعت هوایی ایران قبل از انقلاب

روزنامه جام جم، وسط بحث‌هایی که این روزها درباره رونمایی جنگنده اخیر(کوثر) بالا گرفته، سراغ خاطرات معاون عملیات هوایی شاه رفته و از لابلای آن موضوع وابستگی صنعت هوایی کشور به آمریکا را بررسی کرده است. این روزنامه می نویسد: یکی از کتاب‌های چهارجلدی که حسین دهباشی درباره تاریخ شفاهی معاصر ایران قبل از انقلاب زحمت گردآوری‌اش را کشیده کتاب «فرماندهی و نافرمانی» است. دهباشی رفته آمریکا و سپهبد خلبان شاپور آذربرزین را گیر آورده و نشسته‌اند به گپ و گفت درباره وضعیت ارتش و نیروی هوایی قبل از انقلاب. آذربرزین که سه سال قبل در ایالات متحده فوت کرد، قبل از انقلاب معاون عملیات نیروی هوایی ارتش بود. او در دوره کوتاهی بعد از انقلاب هم از 24 بهمن 1357 تا 6 اسفند همان سال، فرمانده نیروی هوایی بود. خواندن خاطرات آذربرزین از این جهت جالب است که بدانیم وضعیت ما تا سه چهار دهه سال قبل در صنعت هوایی چه بوده و متخصصان و مهندسان ما از چه وضعیتی به جنگنده اخیر رسیده ولو این‌که کپی و مهندسی معکوس باشد.

جزوه‌ها را با خودت نبر

در قراردادهایی که با آمریکایی‌ها بسته شده بود ما نمی‌توانستیم جعبه سیاه هواپیما را باز و تعمیر کنیم! باید آنها را به کارخانه خودشان می‌فرستادیم… یک همافر از اصفهان برایم گزارشی آورد که نشان می‌داد شرکت گرومن (سازنده جنگنده اف-14) 300 نفر به اصفهان فرستاده است که 150 نفرشان را عوض کرده! این 150 نفری که عوض شده بودند هیچ‌کدام تخصص اف-14 نداشتند. به شاه اطلاع دادم. گفت به طوفانیان بگو! به طوفانیان هم اطلاع دادم. فکر می‌کنید به من جواب داد و عملی کرد؟ نه! 150 نفر را خارج کرده و 150 عامل اطلاعاتی آورده بودند. بعدها مدارکی در آمد و دیدیم همین عده دستکاری‌هایی در اف-14 کرده بوده و جزوه‌های این هواپیما را گذاشته بودند توی هواپیما که با خودشان ببرند. این مجموعه مستشاری بود که از 1342 تا زمان انقلاب داشتیم.

قطعه‌سازی ممنوع

بعد از این‌که سازمان صنایع هواپیمایی درست شد یکی از کارهایی ما حتما می‌خواستیم انجام دهیم این بود که در زمان عقد قرارداد قصد داشتیم بگوییم وسیله را به این شرطی می‌خریم که قطعات یدکی آن را خودمان در ایران بسازیم. این‌که ما قطعه را از طرف آمریکایی می‌خریم ولی قطعاتی را که خودمان می‌توانیم بسازیم باید در تهران درست کنیم. ارتشبد طوفانیان به عنوان مسئول خرید جنگ‌افزارهای خارجی هیچ وقت این کار را نکرد در حالی که این مطلب به خودش هم گفته شده بود. خود او در سازمان صنایع نظامی سرمایه‌گذاری کرد و خودش هم این سازمان را سرپرستی می‌کرد. میلیادرها دلار خرج این سازمان شد. بهترین نقطه‌ای بود که می‌توانستند کار کنند. با این حال قبول نمی‌کرد این مساله که خودمان باید بعضی قطعات را در ایران بسازیم در قراردادها گنجانده شود.

بازار داغ دلالی

با بالا رفتن بودجه ارتش و موفقیت در خرید یازده میلیارد دلار اسلحه در سه سال، دلالان اسلحه به ایران هجوم آوردند. مسئول خریدها طوفانیان بود ولی نه با نیروها تماس داشت و نه از امکانات نیروها برای جذب سلاح‌ها اطلاعی داشت. عینا مثل دکان‌داری که پول در جیب می‌گذارد و به بازار می‌رود ببیند چه جنسی را می‌تواند بخرد. مشاور او هم دلالان کارخانه‌های آمریکایی بودند که به نحوی در سازمان او رخنه کرده بودند.
مستشاران آمریکایی هم وارد صحنه معاملات شده بودند و به نفع کمپانی‌ها فعالیت می‌کردند. ژنرال جابلونسکی، رئیس کل مستشاری دلال کمپانی نروپروب بود. ژنرال تویچل دلال کمپانی استن‌فورد بود. ژنرال پرایس رئیس مستشاری نیروی هوایی دلال کمپانی فیلکوفورد بود. ناخدا هاروارد مستشار نیروی دریایی دلال راکول‌اینترنشنال و بالاخره ژنرال سیکورد علاوه بر دلالی کمپانی‌ها، نورچشمی ژنرال‌های چهارستاره آمریکا بود و مجبور بود منافع آنها را در نظر بگیرد. ارتشبد طوفانیان با چنین مستشارانی در اطراف خود و دلال‌های حرفه‌ای کمپانی‌های آمریکایی خریدهای ارتش را انجام می‌داد. بازار ایران به میدان دلالان ارتشبد طوفانیان تبدیل شد و سود سرشاری را برای صنایع تولیدی کارخانجات آمریکایی در برداشت و رقابت بین کارخانه‌ها به گونه حقارت‌بار و پست انجام می‌گرفت.

حق تعمیر نداشتیم

شرکت گرومن برای جنگنده اف-14، 300 نفر به ایران آورده بود. هواپیمای اف-14 مانند اف-4 یا اف-5 نیست. سیستم نگهداری‌اش کلی فرق دارد. در اف-14 وقتی هواپیما را روشن می‌کردید و چراغ یکی از ابزارآلات هواپیما روشن می‌شد یعنی آن ابزار مشکل پیدا کرده است. مشکل را به تکنیسین اعلام می‌کردید. او قطعه را از هواپیما بیرون می‌کشید و قطعه جدید را جایگزین می‌کرد. یعنی یک قطعه را بیرون می‌کشید و قطعه جدید می‌گذاشت. قطعه معیوب را هم که بیرون کشیده می‌شد ما حق تعمیر آن را نداشتیم. نمی‌توانستیم تعمیر کنیم. بارِ هواپیمای جامبوت 747 می‌کردیم و می‌فرستادیمش آمریکا تا کمپانی آن را تعمیر کند. وقتی هواپیمایی سیستم نگهداری‌اش این است دیگر 300 نفر لازم ندارد. چهار تا آدم می‌خواهیم که پیچ بیندازند و قطعات را عوض کنند.

دیسک ترمز ساختن ممنوع

با صنایع هواپیمایی که رئیسش یک افسر فنی بود هماهنگ کردیم که بخشی از قطعات جنگنده را خودمان در ایران بسازیم. از دیسک ترمز اف-4 شروع کردیم. بعد از مدتی رئیس صنایع هواپیمایی آمد سراغم. دیسک را گذاشت روی میز و گفت این را ساخته‌ایم. گفت آلیاژش در آزمایشگاه تست هم شده با نوع اصلی یکسان است. فردایش دیدیم ژنرال سیکورد، رئیس اداره مستشاری آمد و خیلی بی‌ادبانه گفت نمی‌توانید از این قطعه استفاده کنید!‌ گفت ضمانت قطعه را از دست می‌دهید… گوش نکردیم. در ادامه هم رفته بود به سفیر آمریکا گفته بود و سفیر هم به اعلیحضرت گفته بود که نباید این قطعه در ایران را بسازید! اعلیحضرت هم به نیروی هوایی ابلاغ کرد که آن را استفاده نکنیم و انبار کنیم!