خاطراتی از دوران تدریس دکتر کاتوزیان؛ عاشق حقوق مدنی!
محمد صالح نیکبخت، وکیل دادگستری در گفت وگویی با سایت دادتیکان در بیان خاطرات خود از دکترکاتوزیان گفته است: آن طور که یادم است، اولین بار که ایشان وارد دانشگاه شد، هیچ یک از کلاسهای حقوق مدنی با ایشان نبود و تنها درس مقدمه علم حقوق را تدریس میکردند. اولین درسی که من با مرحوم کاتوزیان داشتم، مقدمه علم حقوق بود. استاد کاتوزیان در آن زمان درس مقدمه علم حقوق را طوری ارائه میکردند که در گذشته نمونه آن دیده نشده بود. این درس بسیار سخت و پیچیده تنظیم شده بود و از مباحث فلسفی از جمله نظریات کانت نیز در کلاس درس صحبت به میان میآمد. برای ما که درس ادبی نخوانده بودیم و در رشته علوم طبیعی تحصیل کرده بودیم، این درس خیلی سخت بود. من یک بار به دکتر کاتوزیان گفتم که درس مقدمه علم حقوق شما سخت است. و ایشان بسیار عصبی شدند و گفتند که این درس برای کسانی است که میخواهند به سیستم قضایی ایران ورود کنند و مسئولیت برعهده بگیرند، از این رو باید سخت باشد. در آن زمان من از این حرف ناراحت شدم ولی بعدها که وارد دروس حقوق مدنی شدیم و به خصوص در دروس مربوط به وصیت که با ایشان گذراندم، مباحث مربوط به مبانی علم حقوق بسیار به کار ما آمد و در آنجا علت سختگیری ایشان را متوجه شدم.
عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری نیز در رابطه با دورانی که دانشجوی دکتری بوده گفته است: تا جایی که به خاطر دارم، بخش بزرگی از مبانی حقوق مدنی را دکتر کاتوزیان تشریح کردند که تبلور آن را میتوان در کتاب مقدمه علم حقوق مشاهده کرد. خداوند آقای کاتوزیان را رحمت کند. هرچیزی عشق میخواهد، مرحوم کاتوزیان عاشق حقوق مدنی و کار تدریس بود. به خاطر دارم که ایشان میگفتند بدون کتاب حقوق مدنی نمیتوانند حتی قدمی از قدم بردارند. من همیشه عاشق مسائل جزایی بودم، از این رو علاقه کمتری به حقوق مدنی داشتم و معمولا کمترین نمراتم را از استاد کاتوزیان میگرفتم. به خاطر دارم در یکی از امتحانات نمره کمی گرفتم و رفتم خدمت استاد کاتوزیان و با گلایه گفتم این چه نمرهای است که به من دادهاید؟ به ایشان گفتم من همیشه نمرات خوبی میآورم برای همین از شهریه معاف میشوم و با کلی سر و صدا گفتم این نمره بسیار پایینی است که به من دادهاید. مرحوم کاتوزیان هم با صبوری من را به اتاقش فراخواند و برگه امتحان من را آورد. گفتند بیا باهم سوالات را دوباره بخوانیم، از ساعت 9 صبح تا نزدیک ظهر سوالات را یک به یک با من بحث میکردند. فقط از افرادی همچون دکتر کاتوزیان برمیآید که برای همچین مسالهای آن قدر وقت بگذارد و با صبوری پاسخ بدهد.
نعمت احمدی، حقوقدان نیز در تشریح خاطرات دوران تحصیل خود توضیح داده است که شاید من در میان دانشجویان دکتر کاتوزیان، بیشترین واحد را با ایشان گذرانده باشم. علاوه بر مقدمه علم حقوق و فلسفه علم حقوق، من تمامی دروس مدنی را نیز با ایشان سپری کردم. هرچند دکتر کاتوزیان بیان خوبی نداشت ولی کلاسهای درس ایشان بسیار جذاب بود. کلاسهای درس ایشان بسیار آکادمیک و منظم بود. برای کلاس درس ایشان باید همواره با مطالعه وارد کلاس میشدیم و اگر اینچنین بود، میتوانستیم استفاده دوچندانی از کلاس درس ایشان داشته باشیم. این یکی از ویژگیهای کلاسهای دکتر کاتوزیان بود. به نظر من انقلاب فرهنگی و اخراج ایشان از دانشگاه اگرچه ستم بسیار بزرگی به ایشان بود ولی این اخراج، دکتر کاتوزیان را دکتر کاتوزیان کرد. اکثر تالیفات ایشان در این دوره خانه نشینی صورت گرفت، در واقع این خانه نشینی ستم به ایشان و یک لطف بسیار بزرگ به جامعه حقوقی بود. به نظر من دکتر کاتوزیان مثل آب نرم و مثل آب سخت بود. هیچ چیزی سختتر و نرمتر از آب نیست. آقای دکتر کاتوزیان در مقابل شرایط مانند آب بود. ظلم به ایشان باعث شد تا وی از جنبه سختی آب استفاده کند و دست به تالیفات بسیار گرانبهایی بزند. به طور کلی من تالیفات حوزه حقوق را به قبل و بعد از کاتوزیان تقسیم میکنم. زیرا پیش از ایشان در حوزه خصوصی و مدنی به جز چند نفر از جمله دکتر سیدحسن امامی، تالیفات خاص و پربار دیگری نداشتیم.
منبع: روزنامه قانون، شماره 1013، یکشنبه 1396/6/12