چگونه اولین بار، عید فطر با محاسبات فلکی اعلام شد
حمید قزوینی محقق و نویسنده تاریخ شفاهی در یادداشتی تلگرامی نوشت: رؤیت هلال ماه، از موضوعات مورد توجه علما و مراکز دینی است که بعضاً موجب برخی اختلافات و تفاوتها در اعلام آغاز و پایان ماه رمضان شده است. امام موسی صدر که برای تقریب مذاهب و کاستن زمینههای تفرقه فعالیت میکرد، تلاشهایی هم برای یکسانسازی عید رمضان انجام داد.
سرتیپ بازنشسته، حافظ الحجار، از اهل سنت لبنان، که با رهبر شیعیان لبنان رابطه دوستی داشته در این باره میگوید: «سید برای نزدیک شدن فرقههای مذهبی به هم تلاش زیادی میکرد و ما هم از چنین فکر و حرکتی حمایت میکردیم. یادم هست یک بار ایشان گفت: باید کاری کنیم که همه روی یک روز متفق باشیم. امروز با مطالعات فلکی معلوم میشود که فلان روز ماه جدید در میآید. باید از این امکان استفاده کنیم. بعد ادامه داد: شما از دانشگاه یسوعیه فارغالتحصیل شدی و مهندسینی در این موضوع میشناسی. درخواست من این است که با کمک آنها راهی برای اعلام عید پیدا کنید. گفتم چشم و بر این اساس با بعضی همکلاسیهای دانشگاهی تماس گرفتم و جلساتی گذاشتیم. هر وقت برای جلسه با سید میرفتیم، از تسلط او به این مباحث تعجب میکردیم. البته، به همین هم اکتفا نمیکرد. مثلاً کتابی از انتشارات فولشام در انگلستان، مرتبط با همین موضوعات را سفارش داده بود تا برایش بفرستند. یعنی از طرق مختلف در این زمینه تحقیق میکرد. حتی به من گفت هر وسیلهای میخواهید، بگویید تا از خارج تهیه کنیم.»
دکتر محمد علوش، رئیس اسبق اداره کل امور جغرافیایی ارتش لبنان هم میگوید: «یکی از تخصصهای من مطالعه افلاک و نجوم و ارتباط آنها با امور زمینی بود. همکارم آقای حافظ الحجار به من گفت که سید موسی میخواهد علم فلک را در اثبات ماه رمضان وارد کند تا عید مسلمانان یکی شود. من علاقۀ خودم را به این موضوع ابراز کردم و خوشحال شدم. در اولین جلسه، شخصیتهای دینی و روحانیون زیادی دعوت داشتند. برخی همکاران نظامی و افراد دیگر هم بودند. سید، از نحوه اعلام عید رمضان انتقاد کرد. نمیدانم چه کسی آن وسط گفت که برادران مسیحی ما وقتی میخواهند بچهشان را نفرین کنند، میگویند: «انشاءالله تو را گم کنیم مثل عید مسلمانها!» سید موسی گفت: این وضعیت پذیرفتنی نیست. ما در قرن بیستم هستیم، آمریکاییها به ماه رفتهاند و محاسبات دقیق وجود دارد و ما هنوز نتوانستهایم راهی علمی بیابیم که بفهمیم ماه کی متولد میشود و چه زمانی دیده خواهد شد. او به این موضوع نیز پرداخت که: «صوموا لرؤیته وافطروا لرؤیته» (با دیدنش روزه بگیرید و با دیدنش روزه را تمام کنید.) سید موسی ضمن تأیید این حدیث تأکید کرد که رؤیت لزوماً با چشم نیست. مشاهده با چشم است و رؤیت با عقل است. و به این آیه قرآن استناد کرد که حضرت یوسف میفرماید: «إنی رأیت أحد عشر کوکباً» چگونه ستارگان را رؤیت کرد در حالی که خواب بود؟ پس رؤیت عقلی دقیقتر است. یعنی مطمئنتر از مشاهده با چشم است. در همین حین برخی حاضران در تأیید سخن سید، مواردی از اشتباه در مشاهده با چشم را یادآور شدند. سپس، قرار شد این جلسات ادامه پیدا کند. در یکی از جلسات از من پرسید: دقت محاسبات فلکی چقدر است؟ گفتم: تمام مختصاتی که بر اساس آن محاسبات را انجام میدهیم، به ما دقت یک صدم ثانیه میدهد. نگاهم کرد و گفت: یک صدم ثانیه؟ گفتم: در محاسبات کمی خطا طبیعی است. گفت: من آن را هم نمیخواهم. گفتم: من میتوانم تا ثانیه به شما بدهم خودتان بررسی کنید. در مجموع از مسائل فلک اطلاع زیادی داشت، مثلاً با محاسبات در طلوع و غروب خورشید کاملاً آشنا بود و به آن اطمینان داشت. بالأخره، اولین تجربه در سال ۱۹۷۴ به وقوع پیوست و سید موسی بعد از محاسبه ما، در نامهای با استناد به محاسبات فلکی، روز عید را مشخص کرد. این اولین بار بود که عید رمضان با روش علمی حساب شد.»